Een veranderproces begint met plannen en praten, maar moet zichtbaar worden in organisatiegedrag. In Onomkeerbaar staat die beweging van praat naar daad en van wens naar werkelijkheid centraal. De auteurs belichten het moment dat de verandering het werk echt moet gaan raken en zijn effect moet hebben in gedrag.
Onomkeerbaar is een boek voor managers, directeuren en bestuurders die veranderingen willen laten beklijven. Voor middenmanagers, chefs en teamleiders die de geplande veranderingen moeten coördineren. En voor adviseurs, beleidsmedewerkers en projectleiders die de transitie proberen te begeleiden van plannen naar realiteit. Net als de vorige boeken is Onomkeerbaar geen ‘how-to’-boek. De auteurs bieden de lezer vooral inzichten en handvatten voor een realistisch veranderproces. Op de website Organisatievragen.nl staan bovendien tools, bijlagen en werkbladen waarmee je de inzichten kan toepassen in je eigen situatie.
Preview Onomkeerbaar
Over de auteurs
Leike van Oss en Jaap van ’t Hek zijn organisatieadviseurs, interimmanagers, docenten, coaches en sprekers en sinds 1998 eigenaren van adviesbureau Organisatievragen. Hun vorige boeken Onveranderbaarheid van organisaties en Ondertussen werden allebei genomineerd als Boek van het Jaar door de Orde van Organisatieadviseurs. In 2014 verscheen Onderweg, dat genomineerd werd als Managementboek van het Jaar en bekroond werd als Boek van het Jaar door de Orde van Organisatieadviseurs.
Jaap van ’t Hek en Leike van Oss over Onomkeerbaar
Recensies
Nico Jong, Verandering moet beklijven, anders heeft zij weinig zin.
Verandering moet beklijven, anders heeft zij weinig zin. Een verandering die beklijft wordt zichtbaar in ander (organisatie)gedrag. Dat is het uitgangspunt van het nieuwe boek van Jaap van ’t Hek en Leike van Oss. In Onomkeerbaar bieden zij hun kennis, kunde en ervaring op dit gebied in compacte vorm aan.
Om een verandering Onomkeerbaar te maken is het nodig een idee te vertalen in gedrag om vervolgens individuen dat gedrag te laten voorleven zodat het zich breed kan verspreiden tot het organisatiegedrag is geworden. De auteurs maken onderscheid tussen het Werkelijke, de feitelijke realiteit van het werk van alledag en het Wenselijke, de gedachte toekomst waar men graag naar toe wil. Voor het Wenselijke is het nodig afstand te nemen en met een brede blik te kijken. In het Werkelijke van de staande organisatie houdt men van concreet en uitvoerbaar. Deze twee werelden spreken elkaars taal niet, maar zij spreken wel allebei de taal van het Mogelijke. Het Mogelijke is bespreekbaar in de ervaringswereld omdat men zoekt naar realisme. Voor de veranderwereld is het Mogelijke noodzakelijk omdat veranderen alleen zin heeft als het realiseerbaar is.
In het eerste deel komt aan bod dat veranderen moeilijk is en hoe de werelden van het Wenselijke, het Werkelijke eruit zien. Ook behandelen de auteurs het pragmatische vermogen om wenselijkheid en werkelijkheid met elkaar te verbinden: het Mogelijke. In deel 2 laten zij zien hoe je met ‘mogelijkheidszin’ verandering realiseert door te pendelen tussen de ervarings- en de veranderwereld. Door pratend pendelen kweek je inzicht en wederzijds begrip. Met handelend pendelen vertaal je de conceptuele verandering naar concrete verandering in gedrag en werkwijze. Om te voorkomen dat je terugvalt naar de oude bekende wereld is vasthoudend pendelen nodig. Het derde deel gaat over ongemak, moeite en bedoelingengedoe die bij veranderen horen en over afstotingspatronen. In het vierde deel sluiten Van ’t Hek en Van Oss af met de veranderaanpak, interventies, de wereld van de veranderaar en de tijd die het kost om een verandering echt te laten beklijven.
Onomkeerbaar is een boek waar de realiteitszin van afdruipt. De brede ervaring van de auteurs is beknopt samengevat. Wat zij beschrijven is niet allemaal nieuw, maar hun tekst is gevrijwaard van buitenlands veranderjargon als Ist en Soll of muddling through. Gewoon ‘het werkelijke en het wenselijke’ en ‘modderen, knutselen, prutsen, pielen en frutselen’. Dat maakt het lezen van dit boek een onomkeerbare belevenis.
Nico Jong is senior-adviseur Communicatieonderzoek bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
Bart Peene, Inhoudelijk is het echter van een niet te onderschatten rijkdom
Het woord ‘veranderdramatiek’ gebruikt hij niet, maar de gevolgen van mislukte veranderprojecten die Anton Cozijnsen in zijn boek De 7 V’s van verandermanagement noemt, kunnen gemakkelijk onder die noemer worden samengebracht. Verspilde tijd, geld en energie. En frustratie, conflicten, verslechterde sfeer en veranderapathie. En dat in maar liefst zeventig tot tachtig procent van alle pogingen tot duurzame verandering van gedrag van mensen in organisaties. Althans, dat is de ‘successcore’ die gezaghebbende bronnen al jaren noemen.
Gek genoeg, en ik spreek hier uit ervaring, zijn er nog heel wat leidinggevenden die dit beeld niet herkennen. Ze beschouwen maar weinig veranderprojecten als mislukt. Dat betekent niet dat zij het idee hebben uitgeleerd te zijn. Integendeel. Ze willen tenminste nog graag één ding leren: hoe zorg ik voor eigenaarschap bij mijn mensen? Op die vraag hebben de meeste veranderbenaderingen blijkbaar geen goed antwoord.
Dat klopt, stellen Leike van Oss en Jaap van ’t Hek in hun nieuwste boek, Onomkeerbaar (‘Organisatiegedrag veranderen’). Veranderprocessen zijn namelijk niet lineair, zoals de klassieke benaderingen willen doen geloven. Verandering levert circulaire, iteratieve of onvoorziene processen op: omdat niet de ratio leidend is – als je mensen maar duidelijk uitlegt waarom verandering noodzakelijk is, krijg je ze vanzelf mee – maar de pragmatiek. Medewerkers vragen zich af of het beoogde nieuwe beter werkt dan het vertrouwde oude en vaak is dat niet het geval. In hun beleving althans. Logisch dat er dan geen sprake is van eigenaarschap.
Van Oss en Van ’t Hek hebben zich sinds hun eerste boek, Onveranderbaarheid van organisaties, steeds nadrukkelijker geprofileerd als de vertegenwoordigers van wat je de pragmatische school binnen de veranderkunde zou kunnen noemen. Organisaties zijn ingewikkelde constructies, schrijven ze, ‘misschien wel de meest ingewikkelde menselijk bouwsels die we kennen’. Ze zijn ooit aan de tekentafel ontworpen, maar hun uiteindelijk vorm wijkt meestal af van het oorspronkelijke ontwerp. Wat bedacht was, moet immers in de praktijk ook werken! Daarom verzinnen mensen slimme oplossingen om hun werk te vereenvoudigen of effectiever te maken. Aan de tekentafel wordt gedroomd, in de ervaringswereld gaat het om het klaren van de klus. Je doet dat wat werkt!
In hun derde boek, Onderweg – Pragmatisch veranderen in robuuste organisaties, beschrijven ze hoe organisaties kunnen veranderen, in Onomkeerbaar staat de vraag centraal hoe je er vervolgens voor kunt zorgen dat een geplande verandering, jawel, onomkeerbaar wordt. Anders gezegd: hoe je eigenaarschap creëert. Daarbij blijkt ‘mogelijkheidszin’ een sleutelrol te spelen. Mogelijkheidszin is het vermogen om wens en werkelijkheid op een functionele manier met elkaar te verbinden. Dat is, als je van de eerder genoemde ‘successcores’ uitgaat, zeker niet eenvoudig. Geplande veranderingen gaan over hoe je de toekomstbestendigheid van je organisatie kunt vergroten. Juist omdat zij zich richten op de toekomst, beschrijven zij een wereld die nog niet bestaat. Er wordt alleen over gepraat, geschreven en nagedacht. In de organisatiewerkelijkheid gaat het over heel iets anders: hoe lossen we de vraagstukken van vandaag op? Die wereld heeft een eigen logica, die veel minder analytisch is dan de logica die gebruikt wordt om geplande veranderingen te bedenken. Het is een logica die Herbert Simon ooit ‘muddling through’ noemde. Van Oss en Van ’t Hek gebruiken het woord ‘knutselen’. Knutselen maakt gebruik van alle kennis en ervaring die er is zonder dat er ingewikkelde analyse en plannenmakerij voor nodig is. Het gaat erom dat een oplossing werkt. Hoe dan ook!
Mogelijkheidszin betekent concreet dat je als verandermanager de ervaringswereld pragmatisch benut, ‘trial and error’ is het devies. Je kunt namelijk van alles bedenken, maar de meerwaarde blijkt toch pas in het handelen. Van Oss en Van ’t Hek adviseren daarom mensen te stimuleren tot uitproberen en oefenen, en waar nodig ruimte te creëren om te experimenteren. Zij gaan hierbij niet zo ver als sommige andere auteurs die stellen dat je over verandering niet moet praten – ‘verandering moet je vooral doen’. Praten over verandering heeft wel degelijk een belangrijke functie. Duidelijk maken wat de beoogde verandering voor ieders werkzaamheden betekent bijvoorbeeld. Al pratend geef je immers betekenis aan zowel het oude als het nieuwe! Of beter: creëer je samen nieuwe betekenissen, die de basis vormen voor duurzame verandering.
Onomkeerbaar is een bescheiden boekje, zeker als je het vergelijkt met Onderweg. Het telt amper honderdtachtig bladzijden. Inhoudelijk is het echter van een niet te onderschatten rijkdom. Je vindt er het hele gedachtegoed uit de vorige drie boeken van de auteurs in terug; in beknopte vorm wel te verstaan. Onomkeerbaar is als het ware ‘de kleine Van Oss en Van ’t Hek’: voor lezers met beperkte tijd. Daarnaast – maar je kunt ook zeggen: daardoor – vormt het een prima introductie tot het denken dat steeds meer main stream in de veranderkunde aan het worden is en dat vooral aandacht vraagt voor wat er in organisaties werkelijk gebeurt. Als je dat eenmaal door hebt, wordt het een stuk eenvoudiger mensen tot mede-eigenaars van een veranderproces te maken.
Door Bart Peene
Van Ravenstein, Eenvoudig en doordacht: top boek
Wat een fijn concept hebben Leike van Oss en Jaap van ’t Hek weer bedacht. Ik ben al jaren fan van hun gedachtengoed zoals neergelegd in de serie ‘on’ boeken. Deze keer pakken ze een bepalend moment in ieder veranderproces. Die van de verbinding tussen het wenselijke en het werkelijke, namelijk het mogelijke. Klinkt aan de ene kant heerlijk overzichtelijk en eenvoudig, maar is natuurlijk weer zeer doordacht en genuanceerd. Mooi haakje voor in het achterhoofd, zo ga ik m dan ook meteen meenemen in een terugverend veranderproces waar ik middenin zit! Ik ga er met mijn collega’s veel houvast en plezier aan hebben in onze verander(communicatie)praktijk. En dan vooral in het pratend pendelen!
Dank aan de auteurs en zonder meer een aanrader!
Sijtsma, Gericht op veranderaars, zowel bestuurders, directeuren en middelmanagers als adviseurs en consultants
Organisatiegedrag veranderen en dan onomkeerbaar, daarover gaat dit boek. Daartoe beschrijft het de wereld van het Wenselijke (het doel) en de wereld van het Werkelijke (het nu). Tussen die werelden is een creatieve spanning die kenmerkend is voor de wereld van het Mogelijke. Het tweede deel van dit boek gaat over het veranderen zelf. Daarbij biedt het boek de pragmatische vermogens in combinatie met pratend en handelend pendelen. Veranderen gaat niet vanzelf en als verbinding met de betrokken mensen niet lukt, kunnen vijf afstotingspatronen ontstaan. In het vierde deel wordt de ingezette verandering doorgezet en onomkeerbaar gemaakt. De veranderaars kunnen hierbij gebruikmaken van methodieken als Stapsgewijs mogelijk maken en Interventies zoals prudentie, urgentie en overeenstemming. De auteurs zijn ervaren organisatieadviseurs, interimmanagers, coaches en sprekers. Ze schreven eerder drie boeken die genomineerd of bekroond zijn. Gericht op veranderaars, zowel bestuurders, directeuren en middelmanagers als adviseurs en consultants. Vol praktische tips en tricks.
Door K.W. Sijtsma