Dit boek was genomineerd voor Managementboek van het Jaar 2015. Winnaar Ooa boek van het jaar 2014.
Wat kan je als veranderaar doen als je weet dat organisaties robuust en deels onveranderbaar zijn? Hoe krijg je het dagelijks handelen van mensen veranderd in een context die voortdurend uitlokt het voormalig succesvolle gedrag te blijven vertonen? Kortom; hoe zijn organisaties veranderbaar?
In Onderweg laten Leike van Oss en Jaap van ’t Hek zien hoe duurzame verandering in robuuste organisaties plaatsvindt. De sleutel? Het pragmatische vermogen van de organisatie zelf. Van Oss en Van ’t Hek beschrijven hoe mensen in de organisatie hun werkpraktijk organiseren en veranderen, en hoe je je veranderstrategie hierop kunt aansluiten.
De lezer krijgt inzicht in het maken van de vertaling van de abstractie waarmee iedere geplande verandering begint, naar het daadwerkelijk anders handelen van mensen.
De bijlage achterin het boek bevat meer dan veertig checklists en oefeningen waar de pragmatische veranderaar direct mee uit de voeten kan.
‘Een fraai staaltje van professionaliteit toegankelijk gemaakt voor collega-professionals.’ – Prof. dr. Léon de Caluwé
Preview Onderweg
Auteurs Jaap van ’t Hek en Leike van Oss aan het woord over hun boek, Onderweg.
Wat maakt het zo bijzonder? Bekijk het filmpje!
Pragmatisch veranderen in robuuste organisaties
Wanneer wordt een verandering echt lastig? Als de geambieerde verandering het werk raakt en het dagelijks handelen echt anders moet. Voor die tijd is een verandering een mooie ambitie. Iets waar je in kunt geloven (of nog even wat minder), waar je voor kunt gaan (of nog even niet) en waarvan je nog moet zien hoe het gaat worden. Echt veranderen gebeurt pas als je als medewerker aan de slag moet met die ambities en vergezichten die er tijdens het veranderproces met je besproken worden.
In verandering is de blik meestal gericht op de toekomst. De rommelige robuustheid van alledag staat zelden ook in de schijnwerpers. En toch is dat nodig om tot echt werkende veranderingen te komen.
Je verandert altijd een organisatie die al bestaat en werkt. Het is iets dat functioneert en zijn waarde bewezen heeft. Iets dat vertrouwd en vanzelfsprekend is en waarin veel gereguleerd is waar je je als medewerker niet meer druk om hoeft te maken. Als je tot echte verandering wilt komen, dan moet je ingrijpen in dat robuust gebouwd sociaal weefsel dat zo vanzelfsprekend is. Dat sociale weefsel heeft zo zijn eigen patronen en routines en erbij horend organisatiegedrag. Die patronen en routines zijn ontstaan door middel van trial and error. Ze zijn in de loop der tijd bij elkaar geknutseld om te zorgen dat de eisen die gesteld worden ook worden beantwoord. Dat maakt organisaties ingewikkelde, pragmatisch gebouwde, bouwwerken van lokaal werkende oplossingen.
Het pragmatisme is een filosofische stroming die ervan uitgaat dat dat wat werkt waar is, en dat dat wat waar is wordt afgeleid uit ervaring. Iedere organisatie beschikt over pragmatische vermogens: het vermogen om lokaal tot werkende oplossingen te komen voor vraagstukken. Dat pragmatisch vermogen zorgt ervoor dat de opgaven worden vertaald naar organisatiegedrag dat werkt.
Voor veranderaars betekent het dat als ze een verandering werkend willen krijgen, ze gebruik moeten maken van de pragmatische vermogens van de organisatie. Het vraagt ook dat veranderaars zelf over pragmatisch handelingsrepertoire beschikken. In Onderweg wordt dit pragmatische veranderaandacht genoemd: aandacht voor de vertaling van je veranderambitie in pragmatische veranderinterventies, gebruik makend van de pragmatische vermogens van de organisatie.
Pragmatische veranderaandacht is niet een nieuwe verandermethode. Pragmatisch veranderen richt primair de aandacht op de werkpraktijk, hoe het daar werkt, en wat er nodig is om daar te veranderen in lijn met de veranderambitie. De veranderambitie is dus eerder een randvoorwaarde en uitgangspunt dan de kern van de verandering.
Als je pragmatisch verandert is de lokale werkpraktijk je uitgangspunt. De veranderambitie moet daarin verankerd raken en moet zo vervormd worden dat het lokaal werkend wordt. Dat betekent dat je heel erg goed zicht moet hebben op hoe het robuuste sociale weefsel er nu uit ziet, welk deel door de verandering geraakt wordt en welk deel behouden blijft. Dat vraagt een specifieke manier van diagnose stellen. In je diagnose heb je niet zozeer oog voor wat er fout gaat en hoe het anders moet. Het is gericht op begrijpen hoe het werkt. Je brengt in kaart welke patronen en routines gebouwd zijn, welke veranderhistorie de organisatie heeft en wat je eigen inschatting is van hoe het bestaande sociale weefsel gaat reageren op de verandering.
Verandering van pragmatisch gebouwd sociaal weefsel betekent dat je nooit kunt weten hoe de verandering echt uitpakt. Je kunt immers niet tot in detail voor alle lokale contexten in je organisatie bedenken wat werkt. Dat gebeurt lokaal, door de mensen die daar werken. Zij maken slimme ervaringsredeneringen over hun eigen werk en de verandering en vervormen daarmee de verandering zo dat het passend wordt in de lokale context. De uitkomst is dus voor een heel groot deel onvoorspelbaar. Dat betekent niet dat je niet moet sturen. De kans is dan groot dat de verandering via de oude patronen wordt weggeredeneerd.
Aansluiten bij pragmatische vermogens betekent lokaal net genoeg ongemak organiseren om mensen tot hernieuwde betekenisgeving te brengen, maar net te weinig om het lokale proces ook echt te ontregelen. Je past dan het benodigde geweld prudent toe; net meer dan nodig, maar ook niet te weinig.
De interventies die je kiest, zijn je startinterventies. Je vervolginterventies stem je af op wat je ziet gebeuren. Alleen als je ziet wat er in de praktijk gebeurt met je verandering weet je waarop je meer of minder sturing wilt zetten.
Pragmatische veranderaandacht betekent ook dat je als veranderaar onderdeel bent van de verandering. Je bent niet de buitenstaander die goed nadenkt over wat anderen moeten doen. Als veranderaar ben je betekenisgever en bedoeler tegelijkertijd. Jouw handelen wordt geduid door anderen die allerlei bedoelingen zien, maar ook zelf bedoelingen hebben. De pragmatiek van verandering is een belangenspel.
Als veranderaar ben je onderdeel van het bedoelingengedoe, ook als je er geen onderdeel van wilt zijn. Anderen zien je als onderdeel; dus je bent het. En sterker: bedoelingengedoe is nodig om tot werkende veranderingen te komen. Het is een belangrijke motor om tot betekenisproductie te komen en echt anders te gaan werken met elkaar.
Wetend dat je onderdeel bent van het bedoelingengedoe en de betekenisproductie van de verandering zoek je als veranderaar steeds in reactie op wat je ziet gebeuren de juiste vervolginterventies.
Interventies die mensen helpen experimenteren zijn daarbij belangrijk. Mensen moeten experimenteren om van vertrouwd naar nieuw gedrag te kunnen komen. Experimenteren is trial and error, fouten maken en ervan leren.
Daarna moet je het vers geleerde net zo lang vasthouden tot het weer net zo vertrouwd en vanzelfsprekend gaat voelen als het oude vertrouwde organisatiegedrag. In een pragmatisch verandertraject is dan ook lang aandacht nodig voor aanleren en afleren. Pas dan heeft verandering plaatsgevonden van de vertrouwde robuuste context naar de nieuwe robuuste context.
Onderweg Boek van het Jaar 2014!
Onderweg is op 19 mei 2015 tijdens het jaarlijkse Boek&Festival uitgeroepen tot Boek van het jaar 2014!
In het juryrapport werd het volgende over ‘Onderweg’ gezegd: Onderweg van Leike van Oss en Jaap van ’t Hek is de derde publicatie van dit duo in vier jaar. Over noeste arbeid gesproken. Onderweg is een knap geschreven, reëel en verstandig boek. De theorie is goed doorleefd. Het is state of the art voor weldenkende adviseurs, maar met een andere ordening dan de gebruikelijke theorie. Het gaat voorbij aan bekende clichés en is om die reden verplichte kost voor ons. De waarde van Onderweg is dat het het einde van de maakbaarheid van ons vak markeert, op een rustige en overtuigende toon. Dat relativeert én dat schept verplichtingen.
Lees hier het complete Juryrapport.
Recensies ‘Onderweg’
Nico Jong, ‘Onderweg – Pragmatisch veranderen in robuuste organisaties’ is een genot om te lezen
Opnieuw een boek uit de stal van Leike van Oss en Jaap van ’t Hek. ‘Onderweg – Pragmatisch veranderen in robuuste organisaties’ is een handboek voor pragmatisch veranderen in robuuste organisaties.
Een geplande verandering begint met ideeën, concepten, abstracties en taal. Dat is de abstracte kant van de verandering. Wil die slagen dan zal men moeten aansluiten op de lokale pragmatische kant. De verandering moet daar namelijk echt werken en zich uiten in ander gedrag. Pragmatisch veranderen betekent voor de auteurs aansluiten bij de vermogens van de lokale context die moet veranderen. En dat de veranderaar zijn pragmatische vermogens inzet tijdens het veranderingsproces en dat die vermogens zelf ook onderdeel van verandering kunnen zijn. Veranderingen zijn maar ten dele te sturen, omdat niet te voorspellen is wat de uitkomst zal zijn. De echte verandering vindt plaats in lokale contexten. Daar wordt de ambitie vertaald in betekenisvol handelen. Wat lokaal betekenisvol is, kan alleen onderweg blijken en is dus niet vooraf te bedenken. Toeval speelt dus een belangrijke rol, zeker nu een toenemend aantal contexten complex is en niet slechts gecompliceerd of eenvoudig.
De auteurs bespreken de kloof tussen de wereld van het veranderidee en de wereld van de dagelijkse, lokale praktijk. Daar horen valkuilen bij die verandering lastig maken. Zij richten vervolgens hun veranderaandacht specifiek op het verbinden van het abstracte veranderidee met de praktijkwereld en zijn pragmatische vermogens. Lokaal is bestaand sociaal weefsel dat veranderd moet worden. Van Oss en Van ’t Hek beschrijven wat dat sociaal weefsel is, hoe het ontstaat en wat er nodig is om het te veranderen. Daarna stellen zij de veranderaar centraal. Bij complexe veranderprocessen kan hij niet neutraal aan de kant blijven staan. Actief meespelen is nodig, net als reageren op wat er gebeurt en soms verandert de veranderaar zelfs mee. De veranderaar moet dus continu kijken wat er gebeurt en blijven reageren op wat hij ziet. Tijdens het hele proces blijft hij dus diagnosticeren. Veranderen is volgens de auteurs een vorm van geweld, omdat mensen gedwongen worden dingen anders te gaan doen dan ze deden. Het is dus zaak om dat geweld prudent toe te passen. Veranderingen gaan niet vanzelf. Dat gaat gepaard met vallen en opstaan en het is nodig zaken aan te leren en af te leren. Het slothoofdstuk gaat over het ontwikkelen van een pragmatisch veranderplan.
‘Onderweg – Pragmatisch veranderen in robuuste organisaties’ is een genot om te lezen. De kracht zit in de doorleefde praktische ervaring van beide auteurs met veranderprocessen waarmee het boek doorspekt is. Zij weten waar zij het over hebben, want ze hebben het zelf meegemaakt. Het realiteitsgehalte is hoog en daardoor komt de inhoud stevig binnen. Theorie van anderen wordt niet geschuwd, maar op de juiste plaatsen en in een goede dosering gebruikt. Veranderaars moeten mee in het veranderproces. Gelukkig bieden Leike van Oss en Jaap van ’t Hek daarvoor een complete gereedschapskist. Met een diepe buiging naar de auteurs.
Over Nico Jong
Sinds zijn studie Engels in Utrecht is Nico Jong ruim 25 jaar actief in de overheidscommunicatie. Onder andere als hoofd Communicatie van de Koninklijke Landmacht en nu als senior-adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
Martin van Staveren, Alles aan het boek klopt: het onderwerp, de vormgeving, de diepgang, de toonzetting, de context
Veranderen in de praktijk van organisaties, met tastbaar resultaat terwijl de winkel gewoon open blijft. Is er momenteel een actueler managementonderwerp te bedenken? Het boek ‘Onderweg: Pragmatisch veranderen in robuuste organisaties’ van Leike van Oss en Jaap van ’t Hek arriveert dan ook op het juiste moment. Eindelijk een boek dat de realiteit van de dagelijkse praktijk als uitgangspunt neemt, in plaats van de zoveelste verandertheorie in x stappen. Een magnifiek boek.
Soms krijg je een managementboek in handen waar je niet van af kan blijven. Je moet er gewoon in bladeren en voor je het weet zit je er een paar uur in te lezen. Alles aan zo’n boek klopt: het onderwerp, de vormgeving, de diepgang, de toonzetting, de context. De ervaren organisatieadviseurs Leike van Oss en Jaap van ’t Hek hebben met ‘Onderweg: Pragmatisch veranderen in robuuste organisaties’ zo’n boek geschreven.
Vanwaar dit onverholen enthousiasme? Dat kan ik met één woord verklaren: realiteit. Dit boek schuwt niet om de realiteit van veranderen bloot te leggen en vervolgens diepgaand te verkennen. En dan niet met platitudes dat ‘veranderen de grootste uitdaging voor elke manager is. Beide auteurs hebben een filosofisch startpunt gekozen, waar volgens mij momenteel een enorme behoefte aan bestaat: het pragmatisme. Deze stroming gaat er vanuit dat de waarheid zich pas laat kennen in de praktische toepassing. In het pragmatisme is juist dat wat werkt waar. Praktijk en theorie worden in combinatie benut, wat eenvoudigweg leidt tot praktijktheorie.
Het boek begint met de valkuilen bij geplande veranderingen en geeft vervolgens oplossingsrichtingen voor het ontwikkelen van verandervermogen van de organisatie, de rol die de veranderaar daarin zelf speelt en wat dat alles betekent voor hen, die de beoogde veranderingen ondergaan. Ofwel, zij die hun gedrag in hun dagelijkse werk dienen aan te passen, wat de auteurs niets minder dan een vorm van ‘prudent geweld’ noemen. Ruim 20 oefeningen en een kleine 15 checklists completeren dit boek. Deze aantallen geven aan dat er wel wat wordt gevraagd van de lezer / veranderaar, namelijk zelf beoordelen welke oefeningen en checklists, gegeven de context van de dagelijkse praktijk, op dat moment het meest waardevol zijn.
Dit boek vraagt nog wel meer, namelijk het lezen van ruim 400 pagina’s. Gelukkig geven de auteurs in de inleiding zelf aan dat je je kan beperken tot die onderwerpen, waar je op dat moment het meeste aan hebt. Ook weer heel pragmatisch. Voor deze recensie heb ik het boek dan ook nog niet van begin tot eind gelezen. Ik ben letterlijk onderweg met het boek, maar vindt het zo goed dat ik deze keer een (eerste) recensie tijdens mijn leesproces schrijf, in plaats van aan het eind.
Ten slotte wil ik nog even terugkomen op het eerder genoemde kernwoord realiteit, dat voor mijn uit dit boek spat en me zo enthousiast maakt. Dit komt waarschijnlijk door mijn eigen recent verschenen boek over risicogestuurd werken om in de praktijk (organisatie)doelen te realiseren. Dit is een vernieuwende vorm van risicomanagement, waarbij omgaan met risico’s puur pragmatisch in de dagelijkse praktijk wordt verankerd. Risicogestuurd werken vraagt dus ook om het willen (lees: durven) zien van de realiteit, met alle onzekerheden en risico’s die daar deel van uitmaken. Om vervolgens op basis daarvan te kiezen en te handelen. Dit is een vernieuwende vorm van werken, die binnen veel organisaties om gedragsveranderingen van vakinhoudelijke professionals en hun managers vraagt. De onconventionele uitgangspunten en benaderingen in ‘Onderweg’ sluiten hier naadloos op aan. Met dit magnifieke boek ben ik dan ook nog wel even onderweg. Wordt vervolgd.
Over Martin van Staveren
Dr. Martin van Staveren adviseert organisaties over omgaan met risico’s en onzekerheden. Zijn missie is om daarmee effectiviteit en welzijn binnen en buiten organisaties te vergroten. Martin is ook kerndocent aan de postacademische masteropleidingen Risicomanagement en Public Management, Universiteit Twente. Begin 2015 verscheen zijn boek Risicogestuurd werken in de praktijk bij uitgever Vakmedianet.
K.M. Bennebroek Gravenhorst; Ook mijn nummer 1
Ik schreef het al in Managementboek Magazine voor dit het managementboek van het jaar werd. Nogmaals gefeliciteerd en ook leuk om hier even m’n eerdere tekst te herhalen.
‘Een veranderaar wil graag grote dingen, maar Leike van Oss en Jaap van ’t Hek schrijven juist over de kleine stapjes die een verandering écht vraagt. Zij maken een eigen verandertaal, wat aansluit bij mijn opvatting dat verandering ook gaat over nieuwe betekenis maken. Dit is een boek voor gevorderde veranderaar. En het bevat veel waardevolle oefeningen en checklists. Bijvoorbeeld twee over eufemismen; die maken zichtbaar wat we moeilijk benoemen.’
Peter de Boer; helder van opzet, gemakkelijk geschreven en toegankelijk voor iedereen die met organisatieverandering aan de slag
Het boek legt de focus op de veranderpraktijk van bedrijven en organisaties. De weg naar het veranderdoel is vaak anders dan verwacht. De auteurs starten dan ook met de valkuilen die ontstaan door een kloof tussen veranderdoelen en dagelijkse praktijk. Zij gaan in op de logica van de praktijk en schetsen vandaar uit de kern van pragmatisch veranderen. Daarbij wordt aandacht besteed aan de invloed van sociale verbanden op veranderprocessen. Vervolgens staat de veranderaar centraal. Hij staat niet buiten, maar doet actief mee en bouwt continu bruggen tussen praktijk en veranderdoelen. Dat betekent dat diagnostiek een continu proces is, dat de veranderinterventies steeds opnieuw zorgvuldig afgewogen worden, en dat zij zowel voldoende aansluiten bij bestaande praktijken als voldoende bewegen naar veranderdoelen. In de laatste hoofdstukken staat de doelgroep centraal, met vallen en opstaan, en met aan- en afleren. Het boek eindigt met een gereedschapskist aan oefeningen en checklisten. Het boek is helder van opzet, gemakkelijk geschreven en toegankelijk voor iedereen die met organisatieverandering aan de slag is.
Door Peter de Boer
Merida Monica; Dit boek inspireert tot stap voor stap veranderen
Dit boek inspireert tot stap voor stap veranderen, zodat de verandering ook duurzaam is. Door de rijke voorbeelden en de checklists en oefeningen achterin het boek is het een heel rijk boek voor managers en adviseurs die te maken hebben met veranderingen in de organisatie.
Het boek is op verschillende manieren te lezen: het leest heel prettig van begin tot eind, maar is ook goed te gebruiken als naslagwerk. Door de praktijkervaring van de schrijvers, sluit het boek uitstekend aan op de dagelijkse (verander)praktijk. Het boek geeft goed zicht in o.a. de verandervalkuilen, maar geeft ook inspiratie voor een gedegen veranderaanpak. Een aanrader voor de veranderaar.
Door Merida Monica
