Brexit

Beste Jaap,

Ze gaan eruit, de Britten. Jemig! Het zat er – neck and neck – aan te komen, natuurlijk. Maar als het dan gebeurt, is het toch nog onverwacht. Ik vind het nogal wat en ik ben heel benieuwd wat er in de komende dagen en maanden gaat gebeuren. Nou ben ik van het kamp ‘als ze niet meer willen, dan is het beter als ze eruit gaan’, maar we hebben natuurlijk met elkaar geen idee wat het betekent. Noch binnen Europa, noch voor andere landen. Laat staan dat we weten wat het effect is van de manier waarop – te blonde – politici met deze gebeurtenissen aan de haal gaan.

Het is wel bijzonder dat verkiezingen ertoe leiden dat ten aanzien van zo’n complexe context, zo’n platgeslagen conclusie kan worden getrokken. Hoe kan het dat we onze democratie zo georganiseerd hebben dat mensen die echt niet kunnen overzien wat er allemaal speelt in Europa, die niet in het systeem Europa kunnen kijken, dit soort besluiten kunnen afdwingen?

Wat weten we nou van Europa?

Want laten we wel wezen, wat weten we nou van Europa? Hoe goed snappen we hoe het daar werkt? We vinden het traag, maar hoort dat niet gewoon bij de lange lijnen die er zijn als je zoveel landen met elkaar wilt verbinden? Oplossingen door middel van de korte klap bestaan daar zelden. Problemen moeten met veel partijen verkend worden, mogelijkheden moeten met voorzichtige pasjes gezocht worden, oplossingen moeten stapje voor stapje ingevoerd worden. Daar zie je de effecten niet snel van.

Maar het lijkt wel of we ieder vanuit ons eigen hoekje van de wereld denken dat de reactiesnelheid van Europa dezelfde is als de reactiesnelheid van de bakker op de hoek. Logisch in ons eigen wereldje, maar om de lange lijnen van Europa te kunnen overzien, is het wel een kortzichtige blik.

Bovendien heeft onze landelijke politiek op die kortzichtige neigingen van de burger heel weinig corrigerend vermogen. Sterker, de politiek gebruikt het maar wat graag. Daar waar wij burgers roepen om onmiddellijke behoeftebevrediging, schieten zij in de reflex ‘we moeten luisteren naar wat er leeft bij de burger’. Maar wij burgers kunnen onvoldoende overzien wat onze stem echt betekent. Extra complicerend is het dan dat we in ons democratische systeem hebben ingebouwd dat onze percepties – door middel van onze stem – zo invloedrijk kunnen zijn.

Uitgestelde feedback

Ik schreef al eerder over Elliott Jaques, die ooit stelde dat de mate waarin mensen situaties waarin sprake is van uitgestelde feedback aankunnen, de enige indicator is om functieniveau te bepalen. Is hier niet ook zoiets aan de hand? We overzien de uitgestelde feedback van de landelijke politiek al nauwelijks. Laat staan die van de Europese politiek. En toch mogen we met ons korte feedbackloopje, gekoppeld aan ons korte lontje, keuzes maken over processen met zo’n lange lijn. Geholpen door de politiek zelf.

Menselijk wonder

Luuk van Middelaar beschrijft in zijn boek Passage naar Europa prachtig hoe Europa knutselend, prutsend en modderend geworden is wat het geworden is. Hoe kleine handelingen of (niet-)ontmoetingen helpen om stapjes verder te komen. Het is eigenlijk een menselijk wonder, dat Europa. Door toevalligheden in elkaar geknutseld. Sterker, omgaan met dit soort gebeurtenissen is de kerncompetentie van Europa. Sinds ik zijn boek gelezen heb, ben ik een Euro-optimist. Als het lukt om dat knutselen en je niet gek laten maken, vast te houden, dan komt het wel goed, dan knutselen we dit ook wel weer uit (of in?) elkaar zonder grote gevolgen.

Ik vertrouw daar maar even op. Dat lijkt me beter dan meebewegen met politici die mij graag willen laten geloven dat mijn bijziendheid de maat der dingen is.

Groet, Leike