De haanhack

Beste Jaap,

Tuurlijk, prima als je me met een haan vergelijkt, ik sta mijn mannetje in een systeem. 🙂 Toch blijft het een intrigerend verschijnsel, dat systeembashen. Feit is dat een systeem een rotding met een eigen leven is: groter dan de som der mensen, met eigen regels en handhavers, met mechanismen van in- en uitsluiting en grenzen waar je als individu niet altijd overheen kunt. Maar we zijn er zelf onderdeel van. En dat is mijn bezwaar tegen veel systeembashers: ze plaatsen de mens erbuiten, als slachtoffer van het systeem, in plaats van mede-vormgever. Volgens mij kun je het systeem dan niet veranderen.

Ik vraag me af of het systeem niet heel vaak als schaamlap fungeert voor de eigen imperfectie, een manier om met onze eigen onvermogens om te gaan. Want is het niet fijn als je het systeem de schuld kunt geven? Als je de onaangename spanning die ontstaat als je eigen handelen niet overeenkomt met je overtuigingen, kunt wegredeneren door naar het systeem te wijzen?

Of zou systeembashen ons helpen te blijven voldoen aan de sociale eisen die – volgens Chris Argyris – aan de basis liggen van het verschil tussen ons denken en ons doen? Volgens Argyris willen we in control blijven en zorgen we dat noch wijzelf nog de ander gezichtsverlies lijdt. Wat heerlijk dat we dan het systeem als excuus hebben!

Mijn gok is dat beide mechanismen meespelen in het gemopper over het systeem.

Protoprofessionalisering

Systeembashen geeft ook taal aan de onvrede die mensen voelen. Ik vraag me daarom af of protoprofessionalisering (De Swaan) niet ook een rol speelt. Protoprofessionalisering is het verschijnsel dat leken zich de basisbegrippen en grondhoudingen van de professional eigen maken en hun problemen op basis daarvan interpreteren en ervaren. Heeft niet iedereen immers verstand van organisaties en van veranderen? Iedereen gebruikt de begrippen, vaak zonder ze echt goed te kennen of te doorgronden, zeker als het resoneert met waar mensen last van hebben. Ik denk dat daarom begrippen als ‘terug naar de bedoeling’, ‘systeemverandering’, ‘zelfsturing’, ‘ontmanagen’ en ‘ruimte voor de professional’ zo aanslaan. Omdat ze taal geven aan het probleem zonder dat we er zelf onderdeel van hoeven zijn.

De haanhack: het systeem nét genoeg ontregelen

Al die verschijnselen zetten de mensen buiten het systeem, met oordelen en opvattingen over dat systeem. Het voordeel is dat je je eigen bijdrage, je eigen imperfectie en je eigen ongemak niet onder ogen hoeft te zien. Maar het helpt niet om als je het systeem wilt veranderen. Jouw beschrijving van de rol van de haan brengt me op een nieuwe term: de haanhack. Als je de haanhack doet, kijk je goed hoe het systeem werkt en waar het zich vastdraait om er vervolgens in je handelen IN het systeem net genoeg van afwijken om het voor je te laten werken terwijl jij het tegenwerkt. Je ontregelt het systeem net genoeg om te zorgen dat het niet automatisch de meest gebruikte paden neemt, maar nieuwe moet zoeken. Maar met de haanhack blijf je in het systeem, want alleen terwijl je je erdoorheen prutst, kun je zorgen dat het systeem anders wordt.

Groet, Leike