Dijk: bespiegelingen van verandering

Beste Leike,

Zojuist Dijk uitgelezen, het nieuwe boek van H.M. van den Brink. Eerder schreef hij de veelbejubelde novelle Over het Water. En mooi is die Dijk!

De ik-figuur vertelt over zijn collega Dijk, een figuur die me sterk deed denken aan het werk van Bordewijk. Karakter heeft ook zo’n rechtlijnige hoofdpersoon. En ook in stijl is het verwant met Bordewijk. In Dijk komen we, net als in Bint van die karaktervolle namen tegen als De Bree, Taas, Daamde en Ten Hompel. Prachtige voorbeelden van Hollandse bonkigheid. En ook Bint heeft niets met souplesse of meervoudigheid.

Dijk werkt voor het IJkwezen. Hij gelooft in de ordenende werking van vaste meetwaarden: een kilo is een kilo en een liter een liter. Belangrijk, want de maat bepaalt de waarde van het product. In de loop van zijn werkzame jaren ziet hij dat de zorg van de overheid voor deze hoeksteen van de handel stap voor stap erodeert. Waar vroeger bij de slager de weegschaal iedere twee jaar geijkt werd en je als consument precies wist of de cervelaatworst een onsje meer werd, dien je er nu op te vertrouwen dat de voorverpakte waren echt wegen wat ze wegen.

Bespiegelingen over verandering

Het boek geeft prachtige bespiegelingen over wat verandert en wat niet. Het kenmerk en de waarde van onze meeteenheden zoals de kilo is natuurlijk dat het onveranderlijk is. Het is niet zo dat jij maar een beetje postmodern een andere visie op de kilo kunt hebben dan ik (‘ik zie een kilo meer als iets van 7 ons’) of dat een kilo meel iets anders is dan een kilo lood. Nee, de waarde van de kilo zit in zijn ONveranderbaarheid. De kilo is geen intersubjectief begrip, maar de regelmatig geijkte kopie van de standaardkilo die goed beschermd in Parijs ligt.

Verandering van het IJkwezen

En tegelijk beschrijft Van den Brink hoe het werk bij het IJkwezen verandert. Als een soort Voskuil schetst hij het functioneren van het kantoor aan de Brouwersgracht en hoe het zich stapsgewijs ontwikkelt. Hoe de directeur destijds een pure vakman was en hoe die vervangen werd door een dame die veel meer waarde hecht aan het werkplezier van mensen. En ondertussen wordt het kantoor verhuisd naar de rand van de stad, wordt het IJkwezen gecentraliseerd en daarna geprivatiseerd. Objectieve meting en feitelijkheid maken plaats voor klantgerichtheid. Controle wordt dienstverlening, handhaving wordt advies. Zelfs de afdeling Personeelszaken wordt vervangen door een afdeling Menselijke Grondstoffen (wat een dodelijke vertaling!). Verandering en ontwikkeling wordt de constante. De kilo blijft een kilo, maar de vaststelling ervan lost op. Daarmee is het een mooi inkijkje in de verandering van de economie en van onze samenleving.

Bewaker van niet langer bestaand fort

De rechtlijnige Dijk komt steeds meer in de marge terecht; hij wil het verschil tussen gelijk hebben en gelijk krijgen niet snappen (IJken is natuurlijk ook het ultieme gelijkhebben). Waar hij ooit de beoogde nieuwe directeur was, komt hij nu op een achterafkamertje terecht en weet niemand nog wat hij eigenlijk doet. Een ding is duidelijk. Als bewaker van een niet langer bestaand fort schrijft hij regelmatig brieven aan de directie om te waarschuwen tegen de teloorgang. Een jaar voor zijn pensioen wordt hij –overtollig en overbodig geworden- ten slotte ontslagen.

Er worden niet zoveel boeken geschreven over werkende mensen. Dit is er gelukkig weer eens een. En een absolute parel!

Groet,  Jaap